5 Adımda Doğru Tipografi : Bölüm 3

5 Adımda Doğru Tipografi’nin 3. bölümüne geldik. Bu bölümde Ligature’leri inceleyeceğiz.

Ligature, harflerin birleştirilmesine verilen isim. Bunların bazıları fonksiyonelken, bazıları sadece dekoratif olarak işe yarıyorlar.Genellikle Serif ailesindeki yazı tiplerinde rastlanıyor.

Ligatureler genelde birbiriyle karışan harflerde kullanılıyorlar. Mesela Serif yazı tipindeki f harfini ele alalım. Küçük harfle ve italik yazılmışsa f harfinin tepesi ve kuyruğu kendisinden sonraki karakterin alanına giriyor. Böyle üstüste binmelere, tipografi dilinde kern adı veriliyor.

f’nin bir sonraki karakterin yerini işgal ederken, o karakterle birleşiyorsa problemimiz başlamış demektir. Küçük harfle yazılmış f ve i harflerini ele alalım: Roman tipinde yazıldığında (Yukarıdaki resimde A), f’nin üst çıkıntısı i harfi ile karışıyor. Yazı tipi italiğe çevrildiğindeyse, efekt çok daha kötü bir hal alıyor (Yukarıdaki resimde B). Bununla birlikte yazı tipi tasarımcıları, f ve i harflerini birleştirerek fi ligature’üne çeviriyorlar. Yukarıda gördüğünüz gibi, i’nin noktası kaldırılıyor.

Ligatureler ve diller, geçmişten günümüze birbiriyle sıkı ilişki içindeler. 16. yüzyılda tipograflar Latin harflerindeki çatışmalara engel olmak üzere 5 ana ligature’ü hazırladılar (Yukarıdaki resme bakınız). Bu ligaturelerden bir kaçını, pek çok yazı tipinde görebilirsiniz. Fakat Latin dillerinin -özellikle de İngilizce’nin- farklı dillerden kelimeler almalarıyla, bu ligaturelerden daha fazlasının üretilmesi gerekti.

Örneğin İngilizce fjord (fiyort) kelimesini ele alalım. f’nin üst çıkıntısı, küçük j harfinin üstündeki nokta ile karışacaktır. Yukarıda i örneğinde olduğu gibi bu problem de j’nin üstündeki noktanın kaldırılmasıyla çözülmüştür. Nadir rastlanan ligaturelerde başka bir problem ortaya çıkar: Bunlar genelde yazı tiplerinin standart karakter setinde bulunmazlar. İşte bu noktada, iş başa düşer ve gerekli düzenlemeleri oturup elimizle yapmak zorunda kalırız.

Baskıda kullanım

Ligatureleri özellikle başlıklarda veya logolarda kullanırız. Eğer iş buna değecek bir şeyse, logolardaki ligatureleri düzenlemek için ciddi bir çalışmaya girmek gerekebilir.

Diyelim ki, Flow’s Fine Beans adında bir kahve dükkanı için logo tasarlıyorum. İstersem, logoyu ligatureler içermeyen bir yazı tipiyle kolayca hazırlayabilirim. Ama böyle yaparsam logo oldukça basit duracaktır. Seçeceğim yazı tipi Serif olmalı, ayrıca kernleme ve yazı tipinin genel görünüşüne hassasiyet göstermeliyim.

Kernleme ve ligature yok. Apostrof dikkat çekiyor

Yukarıdaki başlığı Mrs Eaves yazı tipini kullanarak hazırladım. Ligature bölgelerinde karakterlerin nasıl birbirine karıştığı kolayca görünüyor. Ayrıca karakterler arasındaki düzensiz boşluklar, gözü rahatsız ediyor.

Kernleme ve fl ile fi arasında ligature var. Apostrof ortalandı

Eğer ligatureler doğru şekilde kullanılırsa, yazıya olan dikkati arttırırlar. Yazıya karakter katarlar ve Flow’un dükkanı hakkında bize bilgi vermeye başlarlar – kibar bir mekan, kahvesi hoş.

Bu şekilde ligatureler üzerinde ciddi manada çalışarak, marka mesajının doğru verilmesine katkı sağlayabiliriz.

Peki web’de ne yapacağız?

Web’de Kullanım

İnternette ligature kullanmak biraz sıkıntılı. Fonksiyonel olarak, aşağıda listelenen ligatureler için özel karakterler hazırlanmış – farklı diller için işe yarıyorlar.

Æ	Æ	Büyük AE
æ	æ	Küçük harflerle ae
Œ	Œ	Büyük OE
œ	œ	Küçük harflerle oe
Ð	Ð	İzlanda büyük harflerle eth
ð	ð	İzlanda küçük harflerle eth
ß	ß	Alman Çift-s
Þ	Þ	İzlanda büyük harflerle thorn
þ	þ	İzlanda küçük harflerle thorn

HTML fi, ffi, fl, ffl, ff gibi temel 5 ligature’e özel karakter setlerinde yer vermiyor. Fontlarda genelde bu ligatureler bulunuyor, fakat konumuz internet olduğunda “Kullanılmalı mı?” sorusunun net bir cevabı yok.

Ligature’leri, baskıda veya grafik-logotype tasarımlarında kullanmanızı tavsiye ederim. Bu şeklide kullanılan bütün ligatureler hoştur. Pek çok insan ligaturelerin geçmişte kalmış bir adet olduğunu ve artık kullanılmaması gerektiğini savunsa da, bence yanılıyorlar.

Yazı tipinizde, logotype çalımalarınızda ligaturelere yer vermeniz, tipografik olgunluğunuzun ve sanatınız derin bir göstergesi olabilir.

5 Adımda Doğru Tipografi yazı dizisi

Bölüm 1: Ölçü
Bölüm 2: İşaretler
Bölüm 3: Ligature [Buradasınız]
Bölüm 4: Tipografik düzen – Boyut
Bölüm 5: Tipografik düzen – Ağırlık

Yazının hazırlanmasında Five Simple Steps to Better Typography esas alınmıştır.