Ve işareti & kökeni

Ve işareti, “ve” anlamına gelen & şeklindeki logogramdır. Türkçe’de kullanılmayan bu sembol, Latince’de “ve” anlamına gelen et kelimesindeki e ve t harflerinin birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. Değişik zamanlarda pek çok farklı tipte Ve işareti kullanılmasına rağmen, zamanla bugün kullandığımız & şekli standart haline gelir.

İşin doğrusu, bugün kullandığımız Ve işaretinde e ve t harfini görebilmek için biraz hayal gücünden faydalanmak gerekiyor. Çünkü estetik kaygılar sebebiyle olsa gerek, harflerin şekilleri oldukça esnetilmiş. Aşağıdaki “Ve işaretinin gelişimi” grafiğinde Ve işaretinin tarih içinde geçirdiği aşamaları daha rahat görebilirsiniz. En soldaki logogram, Ve işaretinin ilk olarak kullanıldığı düşünülen hali. En sağdaki ise günümüzde kullanılan logogram:

Ve işaretinin geçmişi oldukça eskilere dayanır. Eski Romalılar döneminde bile kullanıldığı söylenir ki, neredeyse milattan sonra 1. yüzyıla denk gelmektedir.

İşaret, ilk yıllarında büyük e harfi (E) ile küçük t harfinin (t) birleşiminden oluşan kutu benzeri bir şekildir ve bugünküne pek de benzemez.

Online Etymological Dictionary’ye göre de Ve işareti eski Roma semboller sisteminden gelmektedir ve Pompei’deki duvar resimlerinde de kullanıldığı görülmüştür.

8. yüzyıldan itibaren Batı kaligrafisinin Uncial, Insular el yazısı ve Carolingian minuscule gibi tarzlarda ilerlemesiyle beraber, kaligraflar Ve işaretini çok sık kullanmaya başlarlar. Neden mi? Çünkü 2 harfi bir arada yazabilme imkanı, işlerini oldukça kolaylaştırmaktadır. “ve” kelimesinin yazılarda çok sık geçtiği düşünülürse, bu faydanın küçümsenemeyecek miktarda olduğu anlaşılabilir.

Matbaanın 1455 yılında Avrupa’ya gelişiyle beraber, yayınlarda italik ve Roman tipi Ve işaretleri çok sık kullanılmaya başlanır. Kökü Romalılar zamanına dayandığından olacak, Latin alfabesinin varyasyonlarını kullanan diller, Ve işaretini de kullanmaya başlarlar.

İşaret, o kadar benimsenir ki, bazı dönemlerde Latin alfabesinin bir harfi gibi görülür. Mesela 1011 tarihli Byrhtferð‘ın listesinde, Ve işareti Latin alfabesinin en sonunda yer almaktadır. Bunun gibi, zaman zaman &’nin İngiliz alfabesindeki 27. harf olduğu kabul edilir. Hatta yakın zamana kadar ABD’de çocukların kullandığı alfabeler Z ile değil de & ile bitmektedir.  M. B. Moore’un 1863 yılında yayınladığı The Dixie Primer, for the Little Folks isimli kitabında da bu özellik göze çarpmaktadır.

Nerede kullanılır?

Türkçe’de Ve işareti kullanılmaz. Bunun yerine ve bağlacı kullanılmalıdır. Ancak internetin yaygınlaşmasıyla beraber, Türkçe yazılarda da & işaretine sıkça rastlanmaya başlanmıştır. Sıklıkla dar bir tasarım bölümüne sıkıştırılmaya çalışılan başlıklarda gözümüze çarpar.

İngilizce’de ise ve bağlacı (and) yerine kullanılabilir. İngilizce’de özellikle şirket isimlerinde sık rastlanır. Cep telefonlarının yaygınlaşmasıyla birlikte ortaya çıkan “SMS dili”nde de bazı kısaltmalarda kullanılır: Planned anlamına gelen pl& kısaltması gibi. Çiftlerden bahsederken de, “Mr. & Mrs. Jones” veya “John & Silvia” gibi, kullanılabilir.

Bunların dışında, film ekipleri listelenirken & işareti, “ve” bağlacından daha yakın bir ilişkiyi sembolize etmekte kullanılabilir. İki yazardan bahsedilirken yazar isimlerinin arasında & işaretinin kullanılması, filmin hikayesini beraber çalışarak hazırladıklarını gösterebilirken; yazar isimlerinin arasında ve bağlacının kullanılması, filmin hikayesi üzerinde ayrı ayrı çalıştıklarını, belki de hiç bir araya gelmediklerini sembolize edebilir.

Türkçe’de vesaire (vs.) anlamına gelen et cetera kelimelerinin kısaltması olan etc. de, &c. şeklinde kısaltılabilir. Bu kullanım 18. ve 19. yüzyıl edebiyatında görülse de, günümüzde nadiren kullanılır.

Genellikle shift-6, shift-7 veya shift-8 kombinasyonuyla yazılabilen Ve işareti, pek çok programlama dilinde değişik kurallarla yer almakta, “ve” anlamına gelen mantık operatörü olarak kullanılmaktadır.

GET metoduyla gönderilen parametreler birden fazlaysa, birinciden sonraki her parametrenin başına bir & işareti eklenir. Birinci parametreden önce ise “?” kullanılır.

Aşağıda bu durumun bir örneğini görebilirsiniz:

http://www.opereysin.com/arastirma/1072-ve-isareti-kokeni/?yorumsira=begenilme&sutun=2

Yazı tipleri

Ve işareti, pek çok yazı tipinde (font) yer almaktadır. İnternet standardı haline gelmiş Verdana, Georgia gibi yazı tipleri, yapı itibariyle birbirlerine oldukça benzeyen Ve işaretleri kullandıkları için bu konuda bir standart oluştuğu düşünülebilir. Ancak onlar kadar sık kullanılmayan pek çok yazı tipi, işaretin et kısaltması olduğuna vurgu yapan değişik tasarımlı işaretler kullanırlar. İsterseniz son olarak değişik yazı tiplerinden değişik işaretlere bir göz atalım: