Gall–Peters Projeksiyonu Nasıl Ortaya Çıktı?

Dünya haritası dediğimizde aklınıza hangi harita geliyor? Bizim gibi haritacılıkla çok da ilgisi olmayan biriyseniz, okul yıllarımızın o tanıdık dünya haritasını hatırlayacaksınız. Yani Merkator Projeksiyonu‘nu.

Aslında bu harita, ta 1500lerden beri kullanılmaktadır ve dünyayı göstermekte bariz kusurları olsa da, uzun yıllar boyunca fazla bir itirazla karşılaşmaz.

Ne var ki 1973 yılında, Alman film yapımcısı Arno Peters bir konferans düzenler ve “Merkator Projeksiyonu”nu yerden yere vurur.

Peters, bu projeksiyonun yanlış olmaktan öte, ırkçı niyetlerle hazırlanmış olduğunu savunur. Öyle ya, bu projeksiyonda Kuzey Amerika ve Avrupa ülkeleri, olduklarından çok daha büyük görünmektedirler. Mesela Afrika ile Grönland’ın büyüklükleri, bu projeksiyona göre aynıdır. Halbuki birazcık coğrafya bilenler bile, Afrika’nın Grönland’dan çok daha (14 kat) büyük olduğunu bilirler (Afrika gerçekte ne kadar büyük? yazımız).

Grönland’ın Afrika kıtası ile karşılaştırılması

Peters dinleyicileri damardan yakalar, gelişmiş ülkelerin bu haritaya bakarak, ekvator civarındaki ülkelerin küçük olduklarını düşündüklerini, bu yüzden de onlara yardım etmediklerini savunur. “Fakirlere yardım etmeden önce ülkelerinin büyüklüğüne bakmak gibi bir budalalık bizde neden var?” diye sormaz, kendi hazırladığı Peters Projeksiyon Haritası‘nı ortaya koymakla yetinir. Bu harita, eşit büyüklükte alanlara göre çizildiği için, gerçekten de Merkator Projeksiyonuna göre daha gerçekçidir.

Bu harita yoksul ülkeleri aslına uygun boyutlarda resmettiği için, bu bölgelerde çalışan yardım kuruluşları Peters’a harita için şükranlarını sunarlar. Kısa sürede Peters Projeksiyonu o kadar ses getirir ki, Merkator Projeksiyonu’nu sömürgeciliğin sembollerinden biri olarak görüp, tamamen yasaklanmasını isteyenler türer.

Aslında Merkator Projeksiyonu, Avrupalı denizciler için bir nevi navigasyon aracı olarak hazırlanmıştır. Denizciler ayrılacakları nokta ile varacakları nokta arasına bir düz çizgi çizerek hedeflerine varabilmek istemektedirler. Harita da bunu kolaylaştıracak şekilde hazırlanır.

İşin aslı, kartograflar da, 1940’lardan beri Merkator Projeksiyonu’nun eski ve yanlış olduğunu savunmakta ve yeni bir projeksiyon aramaktadırlar. Ama Peters’ın haritası, onlara ağır darbe vurur. Çünkü aslında bu harita 1855 yılında James Gall isimli bir kartografın hazırladığı haritaya fazlasıyla benzemektedir.

Olan olur, Peters’ın adı da, belki de başarılı PR çalışmasına binaen, projeksiyonun nihai isminde yerini bulur: “Gall-Peters Projeksiyonu”: