Bir Kelime Sürekli Tekrarlanınca Neden Anlamını Yitirir?

İşte bir meydan okuma: “Beyin” kelimesini üstü üste, üst üste, üst üste tekrarlayın. Anladınız, değil mi? Biraz sonra, sadece rastgele bir sese benzemiyor mu ? B-e-y-i-n. Ne kadar garip bir kelime-gerçekten kelime mi ? Kelimeden kelime olmayan bir şeye dönüşüm, ister okumakla, ister söylemekle olsun, anlamsal doyum olarak bilinen eğilim yüzünden gerçekleşmektedir.

“Beyin” de ne?

Bu olay ilk olarak, her ne kadar farklı isimle olsa da, 1907 yılında Amerikan Psikoloji Dergisinde Elizabeth Severance ve Margaret Floy Washburn tarafından tanımlanmıştır: “Eğer yazılı bir kelimeye bir süre boyunca durmadan bakılırsa, kelime ilginç ve yabancı bir hal alacaktır. Görünüşündeki bu benzerlik kaybı bazen bu kelimeyi başka bir dilden gibi gösterebilir, bazen daha ileri giderek bulanık harf koleksiyonuna dönüşebilir, ve nadiren ekstrem bir noktaya ulaşarak harfler kağıt üzerindeki anlamsız noktalar halinde görülebilir.” Uzmanlar, bu değişiklikleri deneklerin her bir kelimeye uzunca bir süre bakmalarına dayanarak açıklar. Birçoğunun anlamsız harf topluluğu gibi gözükmesi 3 dakikadan daha az süre alır.

“Anlamsal doyum” terimi 1962’ye kadar türetilmemişti, ta ki şu an Hawaii Üniversitesinde psikoloji profesörü olan Leon James (Jakobovits), bu olayı kendi tezinde yazana kadar. James, Mental Kayıp’ın  bir çeşit  “reaktif yavaşlama” ya da bir çeşit beyin hücresi yorgunluğu olduğunu söylüyor. “Bir beyin hücresi ikinci defa ateşlendiğinde birinci defadan, üçüncü defa ateşlendiğinde ikinciden ya da dördüncü defa ateşlendiğinde üçüncüden daha fazla enerji tüketir.” Üstelik, bir kelimeyi söylerken ya da okurken, anlamını da anımsıyorsunuz ve bu da enerji tüketiyor. Ve sonunda, beyin bir anlamda direnmeye başlıyor. James anlamsal doyumu herhangi bir kelimede yaşayabileceğimizi fakat bazılarının anlamlarının daha hızlı kaybolacağını açıklıyor. “Patlama” gibi daha büyük çağrışımlı kelimeler beyne daha yavaş dönüşüyor.

Gerçek Dünyada Dünyada Dünyada Anlamsal Doyum

Anlamsal doyum kulağa kötü gelebilir ama bazen iyi bir şeyler için de kullanılabilir.Örneğin, şarkı yazarları bu etkiyi tetiklemek için bazen kelimeyi bilerek tekrar ve tekrar kullanırlar. Arkansas Üniversitesi müzik kavrama laboratuvardan Elizabeth Hellmuth Margulis in Aeon’da yazdığı gibi: “Basit tekrarlama olayı yeni dinleme yollarını mümkün kılmakta, direk yüzleşme ile kelimenin kendi duyusal nitelikleri de mümkün olmakta. Birisinin ‘Bebek’ kelimesini yeterince söylediğini duyarsanız, kelime olmaktan çıkıp müzikal bir motif haline gelir.”

James bu olayı kekeleme için terapi olarak denedi fakat sonuçlar tümüyle başarılı değildi. Bu aynı zamanda firmaların, ürünlerinin isimlerinin benzer ürünler için de kullanılmasını istememelerinin de sebebidir (Cif, Fanta, Selpak gibi). Şirketin marka isminin değeri azalabilir. Bunun yanısıra, bir vakit sonra parıltısı da sönebilir ve halkın zihinlerinde anlamsız bir kelimeye dönüşebilir.