Kara Kutular
Uçuş veri kaydedicileri, diğer adıyla kara kutular, tahmin ettiğiniz gibi, uçuş bilgilerini kaydeden ve sonrasında herhangi bir olay ya da kaza soruşturmasında delil olarak kullanılabilen cihazlardır.
Bu cihazların iki yaygın tipi vardır: Uçuş veri kaydediciler (FDR) ve pilot kabini ses kaydediciler (CVR).
FDRler, zaman, irtifa, yön, uçağın konumu, üç boyutlu pozisyonu, kumanda kolu pozisyonu, yakıt harcanımı ve hatta tuvaletteki duman alarmının durumu gibi pek çok performans parametreleri ve faaliyet vaziyeti verilerini kaydeder. Uçağın büyüklüğüne göre kaydedilen parametre sayısı değişiklik göstermektedir. Bunun yanında kaydedilmesi mecburî olan asgari parametre sayısı eski uçaklarda 11-29 iken, yeni uçaklarda (19.08.2002 tarihinden sonra üretilen) bu sayı 88dir. (FAA-Federal Havacılık Yönetimi)
Pilot kabini ses kaydediciler, uçağın kokpit de denen pilot kabininden ses kaydeder. Pilotların birbirleriyle konuşmaları, telsiz iletişimleri ve ortam sesi kaydedilir. Kayıt süresinin en az 30 dakika olması gerekir. Çoğu cihaz 30 dakikalık devirler hâlinde kaydeder. Yani, yeni kayıt eskisinin üstüne yazılır.
Bazen bu iki cihaz tek bir kayıt ünitesi olarak birleştirilir.
Bazı uçaklarda, sıradan ya da özel bilgisayarlar ile erişilebilen ve bu iki cihazın verilerinin yüklenip okunabildiği bir depolama cihazı olan hızlı erişim kaydediciler (QAR) bulunur. Bu cihaz sayesinde ters giden bir şey olup olmadığı parametrelerin okunmasıyla anlaşılabilir ve muhtemel kazalar önlenebilir.
Bu cihazlar kaza soruşturmalarında kullanıldığına göre epey sağlam olmalı, değil mi?
Uçuş veri kaydedicileri, ince mühendislik ve yapıya sahiptir. Şiddetli basınç (> 3G) ve patlamaya dayanıklı bir şekilde üretilir. Ayrıca 1100 °C sıcaklığa da dayanabilir. Bunun yanında denizin 6 km derinindeki basınca karşı koyabilir. Denizin altında, yerini bildiren sinyal yayınlar, muhafaza eden zırh (0,7 cm kadar kalımlıkta paslanmaz çelik ya da titanyum) ile 6 yıl durabilir ve 30 gün çalışabilir.
Enkazın içinde görülebilmesi için, fosforlu kırmızı, sarı ya da turuncu renklidir.
Peki; kırmızı, sarı ya da turuncuya boyanıyorsa, neden ‘kara kutu’ olarak biliniyor ve anılıyor?
Bunun hakkında birkaç teori var.
Bir tahmine göre bu terimi bir gazeteci ortaya atmış.
Bir diğer tahmin, ifadenin öylece ödünç alınması yönünde. Bilimde ve mühendislikte, kara kutu, içinin nasıl işlediği bilinmeden kullanılan cihaz, sistem ya da nesneye verilen genel bir isim.
Başka bir tahminde de, 2. Cihan Harbi sırasında İngiliz savaş uçaklarına yeni elektronik donanım eklendiğinden bahsediliyor. Bu yeni cihazlar da uçağın tamamı gibi hem elle yapılmış metal kaplamalara sahip hem de yansıma olmaması için siyaha boyanmış. Bu yeni cihazlara kara kutular denmiş. Savaş sonrasında da bu terim sivil havacılığa ve günlük kullanıma girmiş.
Kara kutu nasıl okunur ve elde edilen bilgiyle ne yapılır?
Bir kaza sonrası ele geçirilen kara kutu, büyük bir ihtimamla inceleme laboratuarına getirilir ki, hafıza ünitesine daha fazla hasar gelmesin. Daha sonra kara kutu düzgünce açılır ve veriler, okuma sistemleri ve analiz programları olan bilgisayarlara yüklenir. Her kara kutu üreticisinin ayrı okuma sistemi vardır. Cihazın hasarı az ise verinin aktarımı birkaç dakika kadar sürer. Yok eğer cihaz harap olmuşsa, hafıza ünitesi çıkarılıp, temizlenir ve çalışan bir cihaza takılarak veri aktarımı gerçekleştirilir.
Pilot kabini ses kaydedicisinin dinlenmesi ve incelenmesi uzman bir ekip tarafından; kazaya karışan havayolu şirketinden ve üretici firmadan temsilcilerin iştirakiyle gerçekleştirilir. Devletin görevlendirdiği müfettişler de hazır bulunur.
Diğer yandan, uçuş veri kaydedicisi ise resmi makamlarca, müfettişlerce incelenir.
Askerî kara kutularda verilerin düşmana geçmeden ortadan kaldırılmasını sağlayan bir silme tuşu mevcuttur. Ancak bu sivil kara kutularda yoktur.
Bu işlemlerle, düşüşten hemen önce yaşananların ışığında, kaza sebep olan ihmal veya olumsuzluklar ortaya çıkarılır. Hatanın kimde olduğu bulunmaya çalışılır.
Hatırlarsınız, geçen sene Amsterdam’da düşen THY uçağından alınan kara kutu incelenerek, otoritelerce üretici Boeing firması hatalı bulunmuştu.
