Ay toprağından evler yapmak

Hangimiz bilim-kurgu romanları okumadık, garip isimli gezegenlerde geçen macera filmleri seyretmedik ki? Bilim-kurgu alanı, romanlarla ve filmlerle sınırlı kalmadı: Haberler de, bu akımın güçlenmesi için ellerinden geleni yaptılar. Uzaylıların frizbi benzeri araçlarla dünyamızı ziyarete geldiklerini (!) de haberlerde gördük, ABD’lilerin asla aya ayak basmadıklarını iddia eden komplo teorilerini de.

Hasılı bilim-kurgu; asla ulaşılamayacağını düşündüğümüz gelişmelerle, ulaşılıp ulaşılamadığı speküle edilen ilklerin karmaşası oldu çoğumuz için.

Uçan arabalar, bir saniyede gezegenden gezegene ulaşan uzay gemileri hala hayallerimizden öteye geçemedi.

Ancak on yıllardır uzak bir hayal olarak gördüğümüz bazı konularda, bugün daha gerçekçi gelişmeler yaşanıyor.

Bu yazımızda, “ay üzerinde yaşamak” konusu üzerine çalışan bilim adamlarının, bugünlerde karşılarına çıkan bazı ciddi problemleri nasıl aşmayı planladıklarını inceleyeceğiz.

Bilim adamları, Dünya üzerinde kullandığımız pek çok aletin Ay üzerinde yaşamaya başlandığında işe yaramayacağını düşünüyorlar. Bunun sebebi, hemen akla gelebileceği gibi yer çekimi farklılığı değil. Asıl sebep, Dünya üzerinde kullandığımız çoğu aletin, uzaya çıkarılamayacak kadar ağır olması.

Bu problemi çözmeyi hedefleyen bazı bilim adamları, alıştığımız bazı makineleri bir kenara bırakıp, uzayda kullanılabilecek benzerlerini sıfırdan üretmeyi planlıyorlar.

“Sıfırdan üretilecek makineler” arasında inşaat makineleri de yer alıyor.

New York’ta kurulu Honeybee Robotics’in kazma ve sondaj sistemleri yöneticisi Kris Zacny, “Buldozerler ve kazma makineleri, iri ve ağırlar” diyor. “Bu sebeple yeri kazabilmek için yeni bir yöntem keşfettik: Yeri gaz ile deleceğiz!”

Zacny’nin buluşu, toprağı gaz püskürterek deliyor. Ortamda oluşan yüksek basınçtan kaçan gaz, beraberinde toprağı da kaldırıyor.

Ayı kazmak

Temmuz 2008’de Honeybee Robotics, NASA’nın Takımyıldız programı dahilinde Ay üzerinde yaşayacak ve çalışacak astronotlara yardımcı olacak aletleri geliştirmek için anlaşma imzaladı. Daha önce Güney Afrika’da elmas, kömür ve altın madenlerinde tecrübe kazanan ve doktorasını “dünya dışı sondaj” üzerine yapan Zacny, gazla çalışan kazma makinesi gibi aletleriyle, bu anlaşmanın koşullarını yerine getireceklerine inanıyor.

NASA teknik temas sorumluları Rob Mueller ve Greg Galloway, çalışmalarında Zacny ve ekibine yardımcı oluyorlar.

“Havalı kazma makinesi”nin püskürttüğü hava sebebiyle yerden kalkan toprak-hava karışımı, geniş bir hortum tarafından çekilerek depoya alınıyor.

“Bunu bir vakumlu temizleyiciye benzetebilirsiniz. Sadece onun tersini yapıyor.” diyor Zacny.

Yapımı planlanan makine, günümüzde kullandığımız klasik kazı makinelerinden çok daha hafif. Ancak hemen herkesin aklına ilk etapta şu soru geliyor:

Gelecekte ayda yaşaması düşünülen insanlar, makineyi kullanmada gerekli olacak gazı nereden temin edecekler?

Alette kullanılabilecek uygun gaz kaynaklarından biri, astronotların solumalarıyla ortaya çıkan karbondioksit gazı. Bunun dışında, aya inen uzay aracının itici roketinde kalan yakıt yakılarak, gerekli gaz elde edilebilir.

Zacny bu konuya şöyle açıklık getiriyor: “Bir uzay gemisi aya indiğinde, içinde kullanmadığı biraz yakıt kalır. Bu fazladan yakıtın uzay gemisinde bulundurulmasının sebebi, yolculuğun planlanandan daha uzun sürmesi ihtimalidir.”

… ve ekliyor:

“Aya inildiğinde, bu yakıt artık gereksiz bir ağırlıktan başka bir anlam ifade etmiyor.”

Ancak gaz elde etmek için bu yakıtı yakmak, havalı kazma makineleri için gerekli olan enerjiyi sağlayabilir.

Azalt, yeniden kullan, geri dönüştür

Alet ay toprağını (Regolith) aldıktan sonra, bu materyal kullanıma elverişli hale getirilebilir ve ay üzerine kurulacak evlerin dış kaplamasında, koruyuculuğu sebebiyle, kullanılabilir.

Yanlış duymadınız: Koruyuculuğu sebebiyle. Çünkü Regolith, radyasyona karşı iyi bir engel oluşturmaktadır. Böylece evlerin içi, kolaylıkla radyasyondan korunabilir.

Üstelik Regolith’in içinde bulunan minerallerin ayrıştırılmasıyla oksijen elde edilebilir.

“Havalı Kazma Makinesi”nin topladığı toprak, kullanıma kadar depoda saklanabilir. ¹

Oksijen elde edilebilmesi için, Regolith’in yüksek sıcaklıklara kadar ısıtılması gerekiyor. Zacny ile çalışan Firestar Mühendislik’ten Greg Mungas, depoya alınan materyalin, bir ısı dönüştürücüsünden geçirilmesini teklif ediyor. Veya, gaz kaynağı olarak roketten artan yakıt kullanılacaksa, egzos hala sıcak olacağı için, artığın direkt Regolith’in içine verilmesi, Regolith’in ısısını istenen sıcaklığa çıkarmaya yetebilir.

Ay’a taşınacak her materyal, uzay gemisine ek bir ağırlık oluşturacağı için, mühendisler Dünya’dan götürülecek malzemeleri en aza indirmek ve ayda elde edilebilecek veya yeniden kullanılabilecek kaynaklara yönelmek zorundalar.

Mesela, suyu Dünya’dan götürmek yerine, astronotlar yanlarına hidrojen alabilir ve oksijeni daha sonra Ay üzerinde ekleyebilirler. Oksijen sudaki ağır element olduğu ve topraktan elde edilebildiği için, bu yaklaşım ekibi oldukça fazla kargo ağırlığından kurtarabilir.

Üstelik ayda yaşayanlara yetecek kadar su üretildikten sonra, bu suyun büyük bölümü geri dönüştürülebilir, böylece her seferinde yeniden su üretmeye gerek duyulmayabilir.

Çalışmaların önündeki engeller

Mühendisler, kısa zamanda Ay üzerinde yaşanmaya başlanabileceğini düşünseler de, hala bazı büyük problemler cevapsız kalıyorlar.

“Düşünmemiz gereken konulardan biri de radyasyon.” diyor Zacny. “Oturacak bölgeler seçip, buralardan dışarıya çıkmayabiliriz. Ancak bu durumda bile radyasyondan korunabilmek için çok fazla radyasyon kalkanına ihtiyaç duyulacak. Henüz bu problemi çözemedik. Radyasyon, Ay’da da ölmemize sebep olabilecek kadar ciddi bir problem.”

Bunun dışında Ay sakinlerinin; Ay yüzeyini bütünüyle kaplayan, hemen her aletin içine giren, bağlantı noktalarını aşındıran ince toprakla da uğraşmaları gerekebilir. Bu toprak aynı zamanda insan sağlığı için de risk oluşturabiliyor: Solunum problemlerine yol açabiliyor ve Ay üzerindeki yaşam alanlarından uzaklaştırılmasının da çok zor olabileceği tahmin ediliyor.

Elbette bir de konunun insan faktörü var. Önümüzde engel teşkil eden problemlerin tamamını yenebilsek bile, astronotlar, çevreye uyumla ilgili sıkıntılar yaşayabilirler.

Psikolojik problemler yaşayabilirsiniz” diyor Zacny. “Uluslararası Uzay İstasyonu’ndan Dünya’yı görebilirsiniz. Eğer acil bir durum ortaya çıkarsa, bir buçuk saat içerisinde eve dönerek hastaneye kaldırılabilirsiniz. Ay’da yaşamak ise bundan çok daha farklı, Dünya çok daha uzakta. Herkesten ayrı kaldığınızı düşünerek bunalıma girmeniz işten bile değil.”

Neden Ay’a gidelim ki?

Pek çok bilim adamı, Ay üzerinde yaşamla ilgili çalışmalar yaparken, bazı insanlar “1969’da gidip gördüğümüz bir yere neden yerleşelim ki?” diye soruyorlar.

Fakat Zacny, Ay üzerinde yaşamayla ilgili çalışmaların, pek çok alanda işe yarayabilecekleri için önemli olduklarını düşünüyor. Ona göre bu çalışmalar sonucunda yeni teknolojiler keşfedilebilir ve bu teknolojiler Mars’la ilgili düşüncelerimizi gerçekleştirmekte çok işimize yarayabilir.

Zacny, “Araştıracağız. Çünkü bu insan tabiatının bir gereği!” diyor ve ekliyor: “Ay’a bir çeşit üs inşa edebilmemiz sadece zaman meselesi.”

… ve o üs inşa edildiğinde, Zacny hemen sıraya girebilir:

“Şimdi bile gidebilirim. ‘Önce bir eve uğrasaydım’ bile demem” diyor. “Bu, hayatımın macerası!”

Görünen o ki; birileri, bir yerlerde çantalarını hazırlamaya başlamışlar bile.

Kim bilir, belki bir gün, biz de olan biteni seyretmekten daha fazlasını yapabiliriz.