Beyninizin Silme Tuşu: Glia Hücreleri
Beyninizdeki bir nöral devreyi ne kadar çok çalıştırırsanız, devre o kadar güçlenir. Bu yüzden eski bir deyişi hatırlamak gerekirse, “İşleyen demir ışıldar”. Pratik yaptığınız bir el becerisi, daha sık konuştuğunuz bir yabancı dil, daha da güçlü nöral devrelere sebep olur.
Bu yıllardır yeni şeyler öğrenmek için odak noktası olmuştur. Ama görünen o ki, öğrenme yetisi nöral bağlantıları geliştirmek ve güçlendirmekten çok daha fazlası. Eski bağlantıları yıkabilmek de bu çalışmanın önemli bir parçası. “Sinaptik budama” da denebilecek bu işleme isterseniz yakından bakalım.
Beyniniz Bir Bahçe Gibidir
Beyninizi bir bahçe gibi hayal edin: Burada çiçekler, meyveler ve sebzeler yetiştirdiğinizde, nöronlar arasındaki sinaptik bağlantıları üretmiş olursunuz. Bunlar, dopamin, seratonin ve diğer nörotransmiterlerin yolculuk ettikleri bağlantılardır.
Glia hücreleri beyninizin bahçıvanlarıdır. Nöronlar arasındaki sinyalleri hızlandırmak için hareket ederler. Bazı diğer glia hücreleri; atık temizleyiciler olarak görev yapar, ölü yaprakları süpürüp yabani otları çekip alarak zararlıları yok ederler. Beyninizin budama bahçıvanlarına “mikroglia hücreleri” denir. Sinaptik bağlantılarınızı budarlar. Asıl soru, hangisini budayacaklarını nereden biliyorlar?
Araştırmacılar bu gizemi çözmeye yeni başlıyor olsalar da, daha az kullanılan sinaptik bağlantıların, C1q gibi proteinlerle işaretlendiğini biliyorlar. Mikroglia hücreleri işareti tespit ettiğinde proteinle bağ kurup sinaps yok ediyor – veya buduyorlar.
Böylece beyniniz yeni ve güçlü bağlantılar için fiziksel alan açmış oluyor. Bu şekilde daha çok şey öğrenebiliyoruz.
Uyku Niçin Önemlidir?
Hiç beyninizi tamamen dolu hissettiğiniz oldu mu? Belki yeni bir işe başlarken veya bir projede derinlemesine çalışırken. Yeteri kadar uyumuyor olsanız bile sürekli yeni bilgiler almaya devam ediyorsunuz. Yani bir şekilde beyninizi tamamen dolduruyorsunuz.
Yeni şeyler öğrendiğinizde, beyniniz yeni bağlantılar oluşturur. Ama bu bağlantılar pek verimli olmayan amaca özel bağlantılardır. Beyniniz bu bağlantıları budamaya ihtiyaç duyar ve daha elverişli ve verimli yollar inşa etmek ister. Bunu biz uyurken yapar.
Beyniniz kendi kendini siz uyurken temizler. Beyin hücreleriniz, çöpleri temizlemek ve sinapsları budamak için gelen glial bahçıvanlarınıza yer açmak için, %60’a kadar küçülebilirler.
Daha önce hiç gece şekerlemesinden uyanıp net ve hızlı şekilde düşünebildiğiniz oldu mu? Bunun sebebi, gece yapılan bütün budama ve etkin yol oluşturma işleri sonucunda, yeni bilgilerin alınabileceği ve sentezlenebileceği, bir başka deyişle öğrenebileceğiniz, boş yer oluşmasıdır.
