Kış geleli pek çok yerde kar ve buz hakim olmaya başladı. Türkiye’de ortalaması biraz ılıman sayılsa da, sert iklime sahip doğu illerimizde ve Avrupa’nın hemen her yerinde günlük hayat bile sekteye uğramakta. Böyle havaların tadını çıkarmak için en popüler tercihler Uludağ, Kartepe gibi kayak merkezleri ve Abant Gölü gibi doğal göl kenarlarıdır. Ancak, tatilden keyif almak isterken kendinizi ve yanınızdakileri tehlikeden koruyabilmek için bilmeniz gereken şeyler var.
Yürüyüş, kayak, balık tutma ya da şöyle bir koşuşturma; üzerinde durduğunuz buzun ağırlığınızı kaldırmaya yetecek kadar kalın değilse, çok tehlikeli bir eğlence olabilir. Buzun güvenli olup olmadığını tahmin etmenin; rengine bakma, kalınlığını ölçme gibi yolları var. (Yine de yüzeyi buz tutmuş bir su kütlesi üzerinde sadece durmak bile risksiz değildir. Şüphelenirseniz, hele de mevsimin başı veya sonuysa kesinlikle buza yaklaşmayın.) İşte size güvenliğiniz için almanız gereken önlemler ve buzun durumunu anlamanın yolları:
Hiç “Güvenli Buz” levhası görmemişsinizdir. Şartlar ve görmediğiniz ya da bilmediğiniz faktörler, tehlikesiz gibi görünen buz tabakasını birden tehlikeli bir hâle getirebilir. Kazaları önlemek ve bir şeyler ters gittiğinde hemen harekete geçmek için bütün tedbirlerinizi alın.
Acil durum planı hazırlayın. Buzu incelerken ya da gezinirken başınıza gelebilecek durumlara hazırlıklı olmalısınız.
Tecrübeli değilseniz, soğuk havaya uygun bir şekilde sıkı sıkı giyinin. Can yeleği gibi suda batmamanızı sağlayacak aparatlar giyin. Yanınıza, suya düştüğünüz takdirde buza tutunabilmenizi sağlayacak buz kazması alın. Ve asla yanlız gitmeyin. bulunduğunuz yerdekilere nereye gittiğinizi ve tahminen ne zaman döneceğinizi söyleyin. Bu öylesine bir önlem değil.
Yanınıza yedek kıyafetler alın. Ola ki ıslandığınız zaman, hemen ıslak kıyafetlerinizi çıkartıp kuru olanları giymeniz, hipotermiyi yani vücut ısınızın çok düşmesini önler. Diğer acil durum malzemeleri; battaniye, el ve ayak ısıtıcıları, kalın çoraplar, yedek bere, mum ve kibrit olarak sıralanabilir.
Buzun güvenliği, sadece bir faktöre değil birçok faktörün bileşimine bağlıdır:
Buzun görünümü – rengi, niteliği
Buzun kalınlığı – farklı kullanımlarda farklı kalınlıklar gereklidir
Gün içindeki ve belli bir zaman dilimindeki hava sıcaklığı
Buzun kapsamı
Buzun altındaki suyun derinliği
Su kütlesinin büyüklüğü
Suyun kimyasal içeriği – tatlı ya da tuzlu oluşu
Bölgesel iklim dalgalanması
Buzun alanı
Belirli kriterle uygun olarak yetkililerce kontrol edilen buzları tercih edin. Bu yetkililer, özel şirketler ya da resmi makamlara bağlı çalışıyor olabilirler. Bu kontroller en azından günde bir gerçekleştirilmeli. İçinizin rahatlamasını istiyorsanız, prosedürleri sorabilirsiniz. Ellerinde özel ölçüm aler ve ekipmaları bulunmasıyla birlikte buzla ve buz kazalarıyla baş edebilecek tecrübeleri vardır. Bütün bunlara rağmen siz yine kendi önlemleriniz almayı da ihmal etmeyin.
Yerli halktan bilgi alın. Siz orada oturmuyorsanız, varsayımlar yapmayın. Kasabanın bakkalına, kasabına, ekipman dükkanına girip sorun; hatta karakol ya da itfaiye istasyonuna uğrayıp bilgi alın. İnsanlar, başınıza bir şey gelmeden önce yardım etmeyi yeğlerler.
Buzu gözleyin. Üzerinde herhangi bir çatlak, kırık, zayıf nokta ya da anormal var mı diye bakın. Rengine dikkat edin. Elbette sadece bakmanız yetmez. Bu ilerki adımlara geçmeye karar vermenizde size verir.
Şu belirtiler varsa, buzun üstüne çıkmaya kalmayın:
Buzun yakınında ya da kenarlarında su akıntısı varsa
İlkbaharda altından gölleri besleyen kaynak suyu akıyorsa
Buzla kaplı su kütlesine, su giriş çıkışı varsa
Çatlak,kırık, delik varsa
Buz eriyip yeniden donmuşsa
Anormal yüzey varsa – mesela, akıntıların oluşturduğu bombelenme
Bölgesel iklim dalgalanması
Şu cümle özet: Kalın ve mavi, sanırım güvenli; ince ve yeni, çok tehlikeli.
Buz renklerinin ne anlama geldiğini öğrenin. İyi bir belirti olmasına rağmen tek başına itibar edilemez. Alttan akıntı geçen buz rengi ne olursa olsun, altında durgun su bulunan buzdan daha zayıftır. Genel olarak renklerden şunları anlayabilirsiniz:
Açık griden siyaha – Eriyen buz, sıcaklık 0’ın altında da olsa… Güvenli değil, yük taşıyacak kadar sağlam değil, uzak durun.
Beyazdan mata – İnce bir buz tabakası üzerinde donmuş bir kar tabakasıdır. Genelde içerdiği hava kabarcıkları yüzünden zayıftır.
Maviden berrağa – Yoğun, çok sağlam, kalınlığı yeterliyse en güvenli buz. 10 cm’den inceyse uzak durun.
Benekli ve sulu ya da “çürük” buz – Rengi değil kaplaması önemli. Buz erimekte ve suludur. Aldatıcıdır – Üstten kalın gözükebilir ama tabanı ve ortası eriyordur. En sık ilkbaharda görülür. Erime sırasında ortaya çıkan olan ot, toprak ve diğer tabii materyallerin işaretçisi olabilir. Tek bir adım için bile uygun değildir.
Buzun kalınlığını ölçün. Gözleminizi yapmış ve gözünüze kestirmişseniz, buzun kalınlığını ölçüp tahmininizi doğrulayın.
En az bir yardımcı ile çalışın. Şayet başınıza bir şey gelirse sizi çekebilsin diye yanınıza halat alın.
Suyun sınırları belli ise teşebbüs edin. Kıyılardaki buzlar en zayıfıdır.
Bir balta ya da nacak yardımıyla veya buz delmede kullanılan özel bir matkap buzda delik açın. Bir ölçüm aleti ile buzun kalınlığını ölçün.
Buz kalınlığının güvenli sınırlarını öğrenin. Yapılan aktiviteye göre gerekli olan asgari kalınlık değerleri değişiklik gösterir. (DİKKAT: Bu değerler tavsiyedir, garanti değildir.) Buz, 10-15 cm’den sonra güveli olmaya başlar. 7 cm ve daha ince buza yaklaşmayın bile. 10-15 cm kalınlığındaki buzlar da, altından geçen akıntı sebebiyle zayıflamış olabilir. Buzun kalınlığı bile güvenli olması için tek başına yeterli değil.
Buz kalınlıkları için genel temayül:
7 cm (yeni buz) – UZAK DURUN
10 cm – Yürümek için uygun (yaklaşık 90 kg)
12 cm – Kar aracı ya da ATV için uygun (yaklaşık 360 kg)
20-30 cm – Bir araç / bir grup insan için uygun (yaklaşık 650-900 kg)
30-38 cm – Hafif bir pikap ya da kamyonet için uygun
Bu değerler genel kabul görmüş ölçümlerdir.
Buzun her yerinin eşit güvenlilikte olduğunu düşünmeyin. Renk ve kalınlık dışında hesaba katmanız gereken başka faktörler de var:
Buzun konumu: Gölde mi, gölette mi, nehirde mi? Buzun altında akıntı olması bir endişe sebebidir.
Suyun yapısı: Tatlı su mu, tuzlu su mu? Tuzlu suyun sağlam olması için daha büyük bir kalınlık gerekir.
Hava sıcaklığı ve mevsim: Sıcaklık sürekli değişir. Mikroiklimden haberdar olun. Kış mevsiminde buzlar ilkbaharda olduklarından daha sağlamdır. İlkbaharda erime ve güneşten etkilenme yüksektir.
Suyun genişlik ve derinliği: Büyük su kitlelerinde buz oluşumu daha zordur.
Buzda kar bulunması: Kar bir yalıtım maddesi gibi buzu ısıtır ve zayıflatır.
Buzun üzerindeki ağırlık: Buzun üstünde sadece siz mi yoksa aracınızla siz mi varsınız?
Herhangi bir şüphe durumunda alternatif çözümler arayın. Geçmeniz şart olan bir yer ise, daha önce geçenlerin ayak izlerini takip edin. Kayak yapıyorsanız, belirlenen yoldan şaşmayın. Ne kadar uzağa gitmeyi ve ne kadar uzun kalmayı planlasanız da gerekli tedbirleri elden bırakmayın.
Bu yazı WikiHow‘daki How to know when the ice is safe? isimli yazıdan tercüme edilmiştir.
Çöken buzdan nasıl kurtulunur?
Çöken buza düşen biri nasıl kurtarılır?
Buz renklerinin ne anlama geldiğini öğrenin. İyi bir belirti olmasına rağmen tek başına itibar edilemez. Alttan akıntı geçen buz rengi ne olursa olsun, altında durgun su bulunan buzdan daha zayıftır. Genel olarak renklerden şunları anlayabilirsiniz:
