10 Soruda Ebola Hastalığı

Ebola: Son günlerde Batı Afrika’yı kasıp kavuran hastalık. İlk defa 1976 yılında Zaire ve Sudan’da yaptığı salgınlarla bilim sayfalarına giren bu virüs, son günlerde 700’den fazla insanın ölümüne yol açtı. Dünya Sağlık Örgütü, hastalığın sanılandan çok daha hızlı yayıldığını belirtti. ABD, Batı Afrika’dan gelen bütün insanları sağlık taramasından geçireceğini açıkladı. Afrika’da ise, ülkeler sınır kapılarını tam anlamıyla kapatabilmeye ve hastalığın bulunduğu bölgeleri karantinaya alabilmeye çalışıyorlar.

1) Ebola nasıl bir hastalıktır?

Ebola Virüsü Hastalığı ve Ebola Kanamalı Ateşi isimleriyle anılan hastalık, Ebola virüsünün her hangi bir şekilde insanlara bulaşmasından kaynaklanır.

Enfeksiyon, endotel hücrelerini, bazı savunma hücrelerini ve karaciğer hücrelerini hedef alır. Özel bir glikoprotein (sGP) sentezletir. Ebola virüsünün çoğalması, virüslü hücrelerin normal üretimini sürdürememesine yol açar. Virüs kan damarlarının iç yüzündeki hücrelere bağlanır. Beyaz kan hücrelerinin bir bölümünün üretilmesini engeller. Virüs bu hücrelerin içine girerek, lenf bezlerine, karaciğere, akciğere ve dalağa yayılır.

Ateş ve enflamasyon için uyarı molekülleri olan sitokinler salgılanır. Virüsün ürettirdiği glikoprotein, hücrelerin ayrışmasını sağlar. Damar bütünlüğü bozulur ve damarlardan sıvı sızmaya başlar. Bir yandan da, virüs etkisiyle hasar gören karaciğer, pıhtılaşma bozukluğuna sebep olur.

2) Ebolanın belirtileri nelerdir?

Hastalığın belirtileri, virüsle temas edildikten sıklıkla 2 gün ila 3 hafta sonra ortaya çıkarlar. Önceleri ateş, boğaz ağrısı, kas ağrıları, baş ağrıları gibi nezle benzeri şikayetler ile başlayan hastalıkta; daha sonra bulantı, kusma, ishal, böbrek ve karaciğer fonksiyonlarında azalma gözlenir. Bu aşamada bazı hastalarda kanamalar da görülür. Kanama sıklıkla kanlı kusma, çok yaygın deri döküntüleri, gözlerde kanama şeklinde görülür.

3) Ebola nasıl bulaşır?

Hastalığın nasıl bulaştığı tam olarak bilinmemektedir. Virüs, kan yoluyla temasla veya virüs bulaşmış hayvanların vücut sıvılarıyla temasla bulaşır (Sıklıkla maymunlar ve meyve yarasaları düşünülmektedir). Ağız ve göz aracılığıyla da bulaşabilir. Meyve yarasalarının, hastalanmadan virüsü taşıyabildikleri sanılmaktadır. Bitkilerin, eklem bacaklıların ve kuşların da hastalığın bulaşmasında etkili oldukları iddia edilmektedir.

1976 – 1998 yılları arasında, hastalığın en çok görüldüğü bölgelerden toplanan her cinsten 30,000 kadar canlının neredeyse hiçbirinde bu hastalığa ait bir örneğe rastlanmamış olması da enteresandır. Hastalığın maymun türlerinde de çok ölümcül seyretmesi, uygun bir rezervuar olmalarını engellemektedir.

Yakın zamanda, birbirine temas etmeyen domuzlardan maymunlara bulaşabildiği anlaşılmıştır.

4) Nasıl teşhis edilir?

Teşhis için, hastanın şüpheli bölgelere seyahat edip etmediği veya böyle birisiyle temasa geçip geçmediği araştırılır. Böyle bir hikaye varsa, kan örnekleri virüs açısından değerlendirilerek hastalık teşhis edilir.

Salgınlar sırasında virüsün kandan izolasyonu, zamanın kısıtlı olması sebebiyle mümkün olmamaktadır. Bunun için PCR ve ELISA yöntemleri uygulanabilir.

5) Eboladan nasıl korunabilirim?

Hastalığın ortaya çıkmasının önlenmesinde, virüslü maymun ve domuzların itlafı ve uygun şekilde ortadan kaldırılması önem taşır. Et ürünlerini doğru şekilde pişirmek ve etle temas ederken koruyucu kıyafetler giymek önemlidir. Hastalığın bulunduğu bölgeleri karantina altına almak ve ebolanın bulaşma şekillerini bilerek tedbirli olmak şarttır.

Hastayla temas kuranların, koruyucu kıyafetler giymeleri ve ellerini sık yıkamaları gerekir. Hasta kişilerin vücut sıvısı örnekleriyle ve doku parçalarıyla, ancak özel korunma yöntemlerini kullanan personel çalışabilir.

6) Ebola aşısı var mıdır? Ebola nasıl tedavi edilir?

Hastalığa özel bir tedavi geliştirilememiştir. Aşısı yoktur. Bu yüzden, tedavi hastaların klinik durumuna ve ihtiyaçlarına göre uygulanır. Damaryoluyla veya ağız yoluyla sıvı verilerek vüct sıvı dengesi korunmaya çalışılır. Hasar gören organların fonksiyonları desteklenir.

Yine de ümit var: Günümüzdeki salgın sırasında, iki ABDli hastaya gönüllü oldukları için, maymunlarda faydası görülen ZMapp isimli deneysel ilaç verilmiştir. Durumlarında düzelme görülmüştür. Halen aşı yapımı çalışmaları sürmektedir.

7) Ebola hangi sıklıkla görülür ve hangi sıklıkla ölüme yol açar?

Ebola hastalığının çok yüksek bir ölüm oranı vardır: Virüs bulaşan kişilerin %50 ila %90‘ı ölürler. Hastalık ilk olarak Sudan ve Kongo’da tanımlanmıştır. Genellikle Sahraaltı Afrika’sındaki tropikal bölgelerde küçük çaplı salgınlar halinde ortaya çıkar. İlk kez tanımlandığı 1976 yılından 2013’e kadar, her yıl 1000‘e yakın insan bu hastalığa yakalanmıştır. Bugüne kadarki en büyük salgın, şu anda devam etmekte olan 2014 Batı Afrika Ebolasıdır. Şimdiye kadar Gine, Sierra Leone ve Liberya’yı etkilemiştir. Ağustos başına kadar 2000 civarında hasta tespit edilmiştir. Bunlardan 700 kadarı hayatını kaybetmiştir.

8) Hangi hastalıklarla karışır?

Bu hastalığın belirtileri, Marburg Virüsü Hastalığındakilere çok benzemektedir. İlk etapta; diğer viral kanamalı ateşler, falciparum sıtması, tifoid ateş, şigelloz, riketsiya hastalıkları (tifüs gibi), kolera, gram (-) sepsis, borreliyoz veya EHEC enteriti hastalıkları ile karıştırılabilmektedir.

Ayırıcı tanıda, Leptospiroz, Q ateşi, veba, kandidiyazis, histoplazmoz, tripanozomiazis, viseral leişmanyazis, hemorajik çiçek, fulminant viral hepatit gibi hastalıklar da göz önünde bulundurulur.

Aslında enfeksiyon hastalığı olmayan; akut promyelositik lösemi, HÜS, yılan zehirlenmesi, TTP, Kawasaki hastalığı gibi hastalıklar da benzer durumlara yol açabilmektedirler.

9) Ebola adı nereden geliyor?

İlk olarak kayda geçirilen Ebola salgınlarından biri, 1976’da o tarihte Demokratik Kongo Cumhuriyetinin topraklarında olan Yambuku’da ortaya çıkmıştı. Yambuku, Ebola Nehri kıyısında yerleşmiş küçük bir köydü. Nehrin ismi, hastalığa sebep olan virüse verildi.

10) Bu hastalık da nereden çıktı? Biyolojik Silah falan olmasın?

Olabilir. En azından bunu soran ilk kişi değilsiniz. Hastalığın ilk ortaya çıkışını, biyolojik silah çalışmalarının denemesi olarak görenler oldu. Tedavisi ve aşısı olmadığı için, Biyogüvenlik seviyesi 4 olarak belirlenmiştir. CDC’ye göre A kategorisinde biyoterörizm ajanıdır. Uzmanlar, biyolojik silah olarak kullanılabilme kapasitesinin çok yüksek olduğunu değerlendirmektedirler.